Het project Marker Wadden is niet te begrijpen zonder iets te weten van het plan voor de Zuiderzeewerken van Cornelis Lely. De Zuiderzeewerken betreffen het totaal aan projecten waarmee de Zuiderzee werd afgesloten, in het IJsselmeer veranderde en gedeeltelijk werd ingepolderd en drooggelegd.

Met de aanleg van de Afsluitdijk (1934) kon de Nederlandse regering in één klap de kust versterken en verkorten. Hiermee werd Noord-Nederland veel beter beschermd tegen noordwesterstormen. Honderden kilometers kwetsbare veendijken kwamen immers achter een sterke dam (32 km) te liggen. De Zuiderzee, met z’n getij en zout water, veranderde in één van de grootste zoetwatermeren van Europa, het IJsselmeer.

Mede door de aanleg van de Afsluitdijk konden hierdoor ook landaanwinningen plaatsvinden. Dit resulteerde in de Wieringermeer (1930), de Noordoostpolder (1942), Oostelijk Flevoland (1957) en Zuidelijk Flevoland (1967). In totaal werd 165.000 hectare nieuw polderland drooggelegd. De Markerwaard was gepland als laatste polder. In 1976 werd als start van dat project een dijk gebouwd, de Houtribdijk.

De plannen voor de polder Markerwaard werden echter na een lang proces van maatschappelijk verzet afgeblazen. Wat overbleef is het Markermeer: ​​70.000 hectare zoet water. Het Markermeer was in de beginjaren een waardevol natuurgebied met een grote vispopulatie en talrijke vogelsoorten als broed- en overwinteringsgebied en rustplaats tijdens trek. Het meer werd aangewezen als Natura 2000-gebied en daarmee onderdeel van het Europese netwerk van natuurgebieden.

Geleidelijk aan werd het Markermeer troebel door erosie van de bovenste laag sediment op de bodem van het meer. De vispopulatie nam af en vogels verdwenen uit het gebied. Ook de harde dijkranden en het ontbreken van natuurlijke oevers, met geleidelijke overgangen van land naar water, alsook de onnatuurlijke waterstand (lager in de winter en hoger in de zomer), hebben een negatief effect op de natuur gehad. Op luchtfoto’s is het verschil tussen het troebele Markermeer en het heldere IJsselmeer goed te zien.

Het ontwerp voor Marker Wadden kent een duidelijke zonering. De ‘duinen’ creëren beschutting tegen de golven op het Markermeer, die vooral uit het zuidwesten en noordwesten komen. Deze windrichtingen hebben de oriëntatie van de twee duinenrijen bepaald. De duinlandschappen zijn met een stenen dam aan de westzijde met elkaar verbonden. Op deze manier ontstaat een beschut en luw milieu voor de moeraseilanden.

Om maximale interactie tussen Markermeer en Marker Wadden te realiseren, met grote randlengtes, is Marker Wadden ontworpen als een archipel. De eilanden bevatten moerasvegetaties, slikken, ondiepe (geïsoleerde) plassen, kreken en beschut, ondiep water. Marker Wadden hebben hierdoor een herkenbaar landschap gekregen, met identiteit en een sterk ‘ontginningsverhaal’.

Door de grote omvang van het Markermeer, kunnen bij sterke wind, peilverschillen van meer dan een meter ontstaan tussen de loef- en lijzijde. Het ontwerp van de Marker Wadden speelt in op deze dynamiek.

Bij harde zuidwestenwind loopt het waterpeil in de Marker Wadden sterk op (bekend als scheefstand). Water stroomt dan vanuit noordoostzijde via openingen in de lagere dammen van de moeraseilanden naar binnen.  Geïsoleerde waterpartijen komen dan in contact met het buitenwater. Bij afnemende wind zakt het peil weer en stroomt het water naar buiten. Deze dynamiek zorgt voor kreekvorming in het moeras door erosie.

Bezoekers bevinden zich alleen op Haveneiland. De jachthaven en het bijbehorende strand zijn ontworpen als het recreatieve hart van het eiland en als ruimte reservering voor de nederzetting. De vier andere eilanden zijn beschermd gebied.

Het ontwerp voor de jachthaven, de recreatieve voorzieningen, met onder meer de uitzichttoren, vogelhutten en de ontsluiting, zijn belangrijke onderdelen van het landschapsplan van Vista. Vanuit de haven lopen verschillende wandelpaden over het eiland. Iets minder dan een kilometer van deze routes zijn uitgevoerd als vlonderpaden. De uitkijktorens zijn ontworpen als ‘karakters met vogelkenmerken’.

Naast de Steltloper zijn er de Lepelaar (3,5 m hoog) waar men kan uitkijken over de kreken en rietkragen, de Aalscholver (2 m hoog) voor een ooghoogte-perspectief met zicht op een vogeleiland en de Duikeend (0 m hoog) die een perspectief biedt van de watervogel en is een venster op het onderwaterlandschap.

Ziegler | Branderhorst en Palmbout Urban Landscapes ontwierpen voor het Haveneiland een piepklein dorpje met houten gebouwtjes. Zij stemden het landschap en de architectuur precies op elkaar af, door te letten op het uitzicht vanuit elk huisje en op de compositie als geheel. Waar nodig werd een duin nog iets verplaats of afgetopt.

De ontwerpers vatten het dorp op als een toevluchtoord, zoals de nederzetting op Nova Zembla. Sea Ranch in Californië (William Turnbull, 1970) vormde een referentie voor de architectuur. De houten optrekjes met kleine ramen staan schijnbaar lukraak in een kring. Maar omdat de lessenaarsdaken dezelfde hoek maken en zij óf op het zuiden óf op het westen zijn georiënteerd, vormen zij toch een eenheid. Vlak erbuiten staat het huisje van de havenmeester, dat extreem klein is. Voor meer lichtinval kreeg het een lichthappertje.

Bij elk gebouw zijn dezelfde elementen toegepast, maar toch is er geen een gelijk. Het onderkomen van de eilandwachter heeft een toren, het café en ontvangstgebouw heeft als enige een complete glasgevel met uitzicht op de baai en de jachthaven. Alle gevels zijn verticaal betimmerd, om het contrast met de horizontale glooiingen in het landschap te versterken.

Het landschapsplan heeft inmiddels bewezen de perfecte condities te hebben gecreëerd voor de natuur in het Markermeer. Evenzeer is het populaire bestemming geworden voor natuurliefhebbers. In 2013 opperde Vereniging Natuurmonumenten dat de Marker Wadden een ‘weergaloos vogelparadijs’ konden zijn. Dat blijkt nu al meer dan bewaarheid.