Landschap van Verlangen

De inpassing van vijftien ha zonnevelden roept in Oudewater niet snel een verlangen op. Een nieuwe ‘industriële laag’ in het landschap is ongewenst. De ruimtelijke en maatschappelijke afwegingskaders die de Lopikerwaard gemeenten gezamenlijk hebben ontwikkeld voor de inpassing van zon in het kwetsbare landschap bieden onvoldoende houvast. Ter verdieping van de afwegingskaders hebben DS landschapsarchitecten, Karres en Brands, Urban Synergie en Vista landschapsarchitecten met ontwerpend onderzoek verkend hoe de inpassing van zonnepanelen nieuwe betekenis kan geven aan bestaande landschappelijke structuren.

Als motor hiervoor namen we de urgente opgaven voor het veengebied (impuls aanpak bodemdaling veenweiden (2025), verbetering waterkwaliteit KRW (2027) en RES U16 (2030) en koppelden deze aan bredere maatschappelijke opgaven als landbouwtransitie, toerisme, biodiversiteit en groene leefomgeving.

LOCATIEOudewaterOPDRACHTGEVERArchitectuurcentrum AORTAPARK UtrechtMooistichtBen KuipersGemeenten LopikerwaardCATEGORIEOntwerpend onderzoekPERIODE2021-2022STATUSAfgerond

Ondersteund door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in het kader van de Voucherregeling Klimaat & Energie

water als basis

Inpassing van zonnevelden in de veenweiden van de Lopikerwaard vraagt om een bredere blik. De uitdaging in het veengebied betreft niet alleen de inpassing van een duurzame manier van opwekken van energie maar ligt nadrukkelijk ook op het vlak van biodiversiteit en klimaat. Het stoppen van bodemdaling staat daarin centraal. Veenbehoud is een watervraagstuk en een opgave voor de landbouwtransitie. Uit de waterbalans blijkt dat er nu veel water van buiten het gebied wordt ingelaten in het balansgebied Driebruggen en Hekendorp waar de Polder Papekop deel van uit maakt (ongeveer 3,5 miljoen m3 per maand), terwijl er ook veel water wordt uitgeslagen.

Met een hoger en natuurlijk fluctuerend waterpeil of de aanleg van waterbassins bufferen we voldoende water om de sponswerking van het veen te herstellen. Met zonnepanelen erop worden natte, schrale gronden dubbel productief.

Door ontginning vanuit de Oude Rijn en de Lek met smalle opstrekkende verkaveling zijn achterkanten in het landschap ontstaan. Deze landschapslogica is ons vertrekpunt. De beplante tiendkades van deze achterkanten geven geleding aan het open veenweide-landschap. Voor de inpassing van zonnepanelen benutten we hoogteverschillen en variatie in landschap en veenbodem. En zoeken de laagtes aan de achterkant van het landschap op.

Twee landschappelijke concepten

Twee opties voor het spelen met waterpeilen voor de buffering van water in de Polder Papekop vormen de basis voor de scenario’s voor de inpassing van zonnepanelen.

OPTIE 1Op peilvak niveau verweving landbouw, natuur en water/veenbehoud, energie.

OPTIE 2Verweving op polderniveau van natuur en water/veenbehoud, recreatie en energie, waarbij landbouw ruimtelijk is gescheiden.

Scenario 1Verweving op niveau van peilvakken

Met het opzetten en met de natuurlijke dynamiek mee laten bewegen van het waterpeil ontstaat een gradient van natte moerasachtige plekken met veenvorming, hooilanden met wintervoer en nabeweiding met jongvee tot huiskavels voor melkkoeien.

Op natte lage delen zijn zonnepanelen geplaatst, tegen de kade, ter compensatie van inkomenverlies door extensivering. Linten een eigen vast peil. Verder per peilvlak kijken wat er mogelijk is.

Scenario 2Verweving op polderniveau

Op polderniveau zoeken naar mogelijkheden voor verweving van waterbuffering, natuurontwikkeling, energie en toevoegen van recreatieve mogelijkheden in een nu ontoegankelijk landbouwgebied. Landbouw blijft in dit model ruimtelijk gescheiden en kan zijn eigen logica krijgen voorde noodzakelijke

aanpak van bodemdaling en transitie landbouw. De nieuwe structuur kan daarbij ook nu voorzien in het benodigde water (zelfs mogelijk voor een veel groter gebied), de energie en euro’s om inkomensverlies voor boeren te compenseren.

Visualisatie van energie- en natuurlandschap met waterbuffering tussen beplante kades en toekomstbestendige landbouw daarbuiten.

Toevoeging van recreatieve voorzieningen als een uitkijktoren, struinpaden of kadesroutes vergroot de beleving van het veenweide landschap.

de techniek

Ook techniek was onderdeel van het ontwerpend onderzoek. Ons pleidooi: “hecht hetzelfde belang aan effecten op vegetatie en bodem als aan rendement bij de keuze voor typologie en techniek van de panelen”.

In afwijking op de stelregel dat zonnepanelen onder ooghoogte moeten blijven doen we de aanbeveling technische oplossingen zonder vaste oriëntatie te benutten om panelen te voegen naar kenmerkende slootpatronen en kavelstructuren.

Meedraaien met de zon levert een hoger rendement; de om twee assen roterende panelen kunnen dus verder uit elkaar worden geplaatst. Effect: meer water en zon op de bodem. Maaien en hooien blijft onder de hoge panelen mogelijk. De plaatsing in wetlands verhoogt het rendement van panelen en maakt hekwerken overbodig.

De losse, draaiende objecten zorgen ervoor dat op geen enkele plek vegetatie continu in de schaduw ligt met een positief effect op bodemleven en vegetatie.

Voordelen van om 2-assen roterende panelen

Schaduwwerking panelen